Share This To YourBlog.biz
Μολονότι σήμερα, στις χώρες ιδίως της Ευρώπης, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, με διάφορες πάντως αποκλίσεις και παραλλαγές, ιστορικά τα δικαιώματα αυτά συνδέονται με κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και υπήρξαν προϊόν της ιστορικής εξέλιξης. Πράγματι, μόνο ύστερα από μακρά περίοδο τυραννικής καταπίεσης και περιφρόνησης των ατομικών ελευθεριών, ο Ευρωπαίος Άνθρωπος κατέκτησε σταδιακά την αναγνώριση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του και τη δικαστική προστασία τους.
Στην αρχαία Ελλάδα, ιδίως στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα, είχαν αναγνωριστεί, από την ιδεοκρατική φιλοσοφία, από τους Στωικούς και από σοφιστές, κάποιες πτυχές ατομικής ελευθερίας και το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του αθηναίου πολίτη. Το δικαίωμα αυτό αποτελούσε το θεμέλιο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ωστόσο η απόλαυση των δικαιωμάτων αυτών και η συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες ήταν προνόμια της τάξης των ελεύθερων πολιτών, ανδρικού μόνο γένους, ενώ παράλληλα υπήρχε ο θεσμός και η κοινωνική πραγματικότητα της δουλείας. Οι δούλοι δεν είχαν ανθρώπινα δικαιώματα και υποβάλλονταν ενίοτε σε σκληρή και απάνθρωπη μεταχείριση.
Οι ρωμαίοι νομομαθείς κατά την εποχή της δημοκρατίας, δηλαδή έως τα χρόνια του Αυγούστου (27 π.Χ.), αλλά και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, ανέπτυξαν, μόνο όμως υπέρ των κοινωνικά ανώτερων τάξεων (των πατρικίων και συγκλητικών), κάποιες φιλελεύθερες απόψεις και θεσμούς, χωρίς όμως να αμφισβητούν το καθεστώς επί των δούλων, των δουλοπαροίκων και άλλων κατηγοριών υποτελών, οι οποίοι δεν εθεωρούντο άνθρωποι αλλά πράγματα δεκτικά απόλυτης εξουσίασης. Ούτε λοιπόν στην αρχαία Ρώμη μπορεί να γίνει λόγος για αναγνώριση δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Στη Δύση η αναγνώριση και προστασία κάποιων ανθρώπινων ελευθεριών (human rights) εγκαινιάστηκε στην Αγγλία κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, με τη Μagna Carta και την καθιέρωση του Habeas corpus, την απαγόρευση δηλ. των αυθαίρετων συλλήψεων και κρατήσεων και την υποχρέωση άμεσης προσαγωγής των συλλαμβανομένων προς δικαστική κρίση. Στην ηπειρωτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίστηκε μια πατερναλιστική απλώς προστασία, από την Καθολική ιδίως Εκκλησία, κάποιων κατηγοριών αδυνάτων (απόκληρων, φτωχών, διανοητικά καθυστερημένων). Μερικούς αιώνες αργότερα, ιδίως δε καθ’ όλο τον 17ο αιώνα, όλοι αυτοί αντιμετωπίστηκαν μάλλον ως βάρος για την αστική τάξη και εγκλείονταν σε ιδρύματα, νοσοκομεία, στρατώνες, όπου εξαναγκάζονταν σε υποχρεωτική εργασία και σε πειθαρχημένη διαβίωση. Έτσι, κατά τις απαρχές του Διαφωτισμού οι ελευθερίες του Ανθρώπου βρίσκονταν στο χειρότερο επίπεδο, με παράλληλη έξαρση πάντως των αντιδυναστικών, κοινωνικών αγώνων και αγροτικών εξεγέρσεων ιδίως από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.
Οι Γάλλοι διαφωτιστές και εγκυκλοπαιδιστές του 18ου αιώνα (Ρουσώ, Βολταίρος, Ντιντερό κ.ά.) καθώς και Σκώτοι και Άγγλοι φιλόσοφοι του 17ου και 18ου αιώνα (Λοκ, Χιούμ κ.ά.) καλλιέργησαν την ιδέα της ισότητας των ανθρώπων, καθώς και των εγγενών σε κάθε άνθρωπο «φυσικών» δικαιωμάτων και ελευθεριών. Στο Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 και, ιδίως, στη γαλλική επαναστατική Διακήρυξη του 1789 καθιερώθηκαν οι βασικές πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα κάθε ανθρώπου: «Τous les hommes naissent et demeurent égaux en droit» («όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ίσοι ενώπιον του νόμου»). Απαρτίστηκε έτσι ένα «σώμα» δικαιωμάτων, που χαρακτηρίστηκαν ως ατομικά διότι είχαν αμυντικό, έναντι της κρατικής εξουσίας, χαρακτήρα. Ωστόσο, μετά την Παλινόρθωση στη Γαλλία (1833) τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επισκιάστηκαν από τον «φιλελευθερισμό», ιδεολογία της ακμάζουσας αστικής τάξης.
Κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα ορισμένες φιλελεύθερες αρχές, δικαιώματα και φυσικές ανθρώπινες ελευθερίες, διακηρύχθηκαν σε όλα σχεδόν τα συντάγματα των ευρωπαϊκών κρατών, αλλού με μεγαλύτερη και αλλού με μικρότερη εμβέλεια. Διακήρυξη ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων περιλήφθηκε και στα ελληνικά επαναστατικά καθώς και στα μετεπαναστατικά συντάγματα των ετών 1844, 1864, 1911, 1927, 1952 και 1975.
Στο τελευταίο αυτό, που είναι και το ισχύον σήμερα στη χώρα μας Σύνταγμα, όπως αναθεωρήθηκε κατά τα έτη 1986 και 2001, έχει περιληφθεί, στο «Μέρος Δεύτερο» (άρθρα 4 έως 25) ένας πλήρης, σύγχρονος κατάλογος ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως η ισότητα ενώπιον του νόμου, το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, το άσυλο της κατοικίας, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, το δικαίωμα αναφοράς προς τις αρχές, το δικαίωμα συνάθροισης και σύστασης ενώσεων, σωματείων κ.λπ., η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία γνώμης, τύπου, δημόσιας έκφρασης, τέχνης, επιστήμης, έρευνας, διδασκαλίας, παιδείας, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, το απόρρητο των επιστολών, της ανταπόκρισης και της επικοινωνίας, το δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας και ακρόασης, το δικαίωμα στην εργασία, η συνδικαλιστική ελευθερία, η προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ.
Στο πλαίσιο των σημερινών ευρωπαϊκών θεσμών τα βασικά διεθνή κείμενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δύο: Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), η οποία, όπως ήδη αναφέρθηκε, καταρτίστηκε στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης και υπογράφηκε από εκπροσώπους ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών (ιδρυτικών) στη Ρώμη, το έτος 1950, άρχισε δε να ισχύει το έτος 1953. Και, δεύτερον, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.E., που υπογράφηκε, όπως ήδη σημειώθηκε, με τη Συνθήκη της Νίκαιας (2000-2001). Μολονότι αυτός έχει προς το παρόν διακηρυκτικό απλώς χαρακτήρα, οι διατάξεις του, όπως υποστηρίζεται από σημαντική μερίδα της θεωρίας, έχουν υψηλή συμβολική αξία και ακτινοβολία και αποτελούν για τους νομικούς πηγή έμπνευσης και στέρεο ερμηνευτικό έρεισμα.
Όπως προκύπτει από την ιστορική αναδρομή που προηγήθηκε, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αν και χαρακτηρίζονται «εγγενή» σε κάθε ανθρώπινο ον και σύμφυτα προς την ανθρώπινη ιδιότητα, δεν είναι «φυσικά» ούτε «δεδομένα». Είναι προϊόντα διεκδικητικής δράσης. Κατοχυρώνονται από τους θεσμούς που σταδιακά, με την κοινωνική εξέλιξη και πρόοδο, επιβλήθηκαν.
Μολονότι σήμερα, στις χώρες ιδίως της Ευρώπης, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, με διάφορες πάντως αποκλίσεις και παραλλαγές, ιστορικά τα δικαιώματα αυτά συνδέονται με κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και υπήρξαν προϊόν της ιστορικής εξέλιξης. Πράγματι, μόνο ύστερα από μακρά περίοδο τυραννικής καταπίεσης και περιφρόνησης των ατομικών ελευθεριών, ο Ευρωπαίος Άνθρωπος κατέκτησε σταδιακά την αναγνώριση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του και τη δικαστική προστασία τους.
Στην αρχαία Ελλάδα, ιδίως στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα, είχαν αναγνωριστεί, από την ιδεοκρατική φιλοσοφία, από τους Στωικούς και από σοφιστές, κάποιες πτυχές ατομικής ελευθερίας και το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του αθηναίου πολίτη. Το δικαίωμα αυτό αποτελούσε το θεμέλιο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ωστόσο η απόλαυση των δικαιωμάτων αυτών και η συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες ήταν προνόμια της τάξης των ελεύθερων πολιτών, ανδρικού μόνο γένους, ενώ παράλληλα υπήρχε ο θεσμός και η κοινωνική πραγματικότητα της δουλείας. Οι δούλοι δεν είχαν ανθρώπινα δικαιώματα και υποβάλλονταν ενίοτε σε σκληρή και απάνθρωπη μεταχείριση.
Οι ρωμαίοι νομομαθείς κατά την εποχή της δημοκρατίας, δηλαδή έως τα χρόνια του Αυγούστου (27 π.Χ.), αλλά και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, ανέπτυξαν, μόνο όμως υπέρ των κοινωνικά ανώτερων τάξεων (των πατρικίων και συγκλητικών), κάποιες φιλελεύθερες απόψεις και θεσμούς, χωρίς όμως να αμφισβητούν το καθεστώς επί των δούλων, των δουλοπαροίκων και άλλων κατηγοριών υποτελών, οι οποίοι δεν εθεωρούντο άνθρωποι αλλά πράγματα δεκτικά απόλυτης εξουσίασης. Ούτε λοιπόν στην αρχαία Ρώμη μπορεί να γίνει λόγος για αναγνώριση δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Στη Δύση η αναγνώριση και προστασία κάποιων ανθρώπινων ελευθεριών (human rights) εγκαινιάστηκε στην Αγγλία κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, με τη Μagna Carta και την καθιέρωση του Habeas corpus, την απαγόρευση δηλ. των αυθαίρετων συλλήψεων και κρατήσεων και την υποχρέωση άμεσης προσαγωγής των συλλαμβανομένων προς δικαστική κρίση. Στην ηπειρωτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίστηκε μια πατερναλιστική απλώς προστασία, από την Καθολική ιδίως Εκκλησία, κάποιων κατηγοριών αδυνάτων (απόκληρων, φτωχών, διανοητικά καθυστερημένων). Μερικούς αιώνες αργότερα, ιδίως δε καθ’ όλο τον 17ο αιώνα, όλοι αυτοί αντιμετωπίστηκαν μάλλον ως βάρος για την αστική τάξη και εγκλείονταν σε ιδρύματα, νοσοκομεία, στρατώνες, όπου εξαναγκάζονταν σε υποχρεωτική εργασία και σε πειθαρχημένη διαβίωση. Έτσι, κατά τις απαρχές του Διαφωτισμού οι ελευθερίες του Ανθρώπου βρίσκονταν στο χειρότερο επίπεδο, με παράλληλη έξαρση πάντως των αντιδυναστικών, κοινωνικών αγώνων και αγροτικών εξεγέρσεων ιδίως από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.
Οι Γάλλοι διαφωτιστές και εγκυκλοπαιδιστές του 18ου αιώνα (Ρουσώ, Βολταίρος, Ντιντερό κ.ά.) καθώς και Σκώτοι και Άγγλοι φιλόσοφοι του 17ου και 18ου αιώνα (Λοκ, Χιούμ κ.ά.) καλλιέργησαν την ιδέα της ισότητας των ανθρώπων, καθώς και των εγγενών σε κάθε άνθρωπο «φυσικών» δικαιωμάτων και ελευθεριών. Στο Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 και, ιδίως, στη γαλλική επαναστατική Διακήρυξη του 1789 καθιερώθηκαν οι βασικές πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα κάθε ανθρώπου: «Τous les hommes naissent et demeurent égaux en droit» («όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ίσοι ενώπιον του νόμου»). Απαρτίστηκε έτσι ένα «σώμα» δικαιωμάτων, που χαρακτηρίστηκαν ως ατομικά διότι είχαν αμυντικό, έναντι της κρατικής εξουσίας, χαρακτήρα. Ωστόσο, μετά την Παλινόρθωση στη Γαλλία (1833) τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επισκιάστηκαν από τον «φιλελευθερισμό», ιδεολογία της ακμάζουσας αστικής τάξης.
Κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα ορισμένες φιλελεύθερες αρχές, δικαιώματα και φυσικές ανθρώπινες ελευθερίες, διακηρύχθηκαν σε όλα σχεδόν τα συντάγματα των ευρωπαϊκών κρατών, αλλού με μεγαλύτερη και αλλού με μικρότερη εμβέλεια. Διακήρυξη ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων περιλήφθηκε και στα ελληνικά επαναστατικά καθώς και στα μετεπαναστατικά συντάγματα των ετών 1844, 1864, 1911, 1927, 1952 και 1975.
Στο τελευταίο αυτό, που είναι και το ισχύον σήμερα στη χώρα μας Σύνταγμα, όπως αναθεωρήθηκε κατά τα έτη 1986 και 2001, έχει περιληφθεί, στο «Μέρος Δεύτερο» (άρθρα 4 έως 25) ένας πλήρης, σύγχρονος κατάλογος ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως η ισότητα ενώπιον του νόμου, το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, το άσυλο της κατοικίας, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, το δικαίωμα αναφοράς προς τις αρχές, το δικαίωμα συνάθροισης και σύστασης ενώσεων, σωματείων κ.λπ., η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία γνώμης, τύπου, δημόσιας έκφρασης, τέχνης, επιστήμης, έρευνας, διδασκαλίας, παιδείας, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, το απόρρητο των επιστολών, της ανταπόκρισης και της επικοινωνίας, το δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας και ακρόασης, το δικαίωμα στην εργασία, η συνδικαλιστική ελευθερία, η προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ.
Στο πλαίσιο των σημερινών ευρωπαϊκών θεσμών τα βασικά διεθνή κείμενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δύο: Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), η οποία, όπως ήδη αναφέρθηκε, καταρτίστηκε στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης και υπογράφηκε από εκπροσώπους ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών (ιδρυτικών) στη Ρώμη, το έτος 1950, άρχισε δε να ισχύει το έτος 1953. Και, δεύτερον, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.E., που υπογράφηκε, όπως ήδη σημειώθηκε, με τη Συνθήκη της Νίκαιας (2000-2001). Μολονότι αυτός έχει προς το παρόν διακηρυκτικό απλώς χαρακτήρα, οι διατάξεις του, όπως υποστηρίζεται από σημαντική μερίδα της θεωρίας, έχουν υψηλή συμβολική αξία και ακτινοβολία και αποτελούν για τους νομικούς πηγή έμπνευσης και στέρεο ερμηνευτικό έρεισμα.
Όπως προκύπτει από την ιστορική αναδρομή που προηγήθηκε, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αν και χαρακτηρίζονται «εγγενή» σε κάθε ανθρώπινο ον και σύμφυτα προς την ανθρώπινη ιδιότητα, δεν είναι «φυσικά» ούτε «δεδομένα». Είναι προϊόντα διεκδικητικής δράσης. Κατοχυρώνονται από τους θεσμούς που σταδιακά, με την κοινωνική εξέλιξη και πρόοδο, επιβλήθηκαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου