Συνέντευξη του Milton Friedman στο e-rooster.gr

Share This To YourBlog.biz

Aς ξεκινήσουμε διαβάζοντας ενα σύντομο βιογραφικό του Μ.Φριντμαν.
Ο Μίλτον Φρίντμαν (31 Ιουλίου 1912 - 16 Νοεμβρίου 2006), ήταν ένας επιφανής Αμερικανός οικονομολόγος, νομπελίστας, ουγγαροεβραϊκής καταγωγής, ηγετικό στέλεχος της Σχολής του Σικάγου και των μονεταριστών, υπέρμαχος του φιλελευθερισμού.


Στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήταν γνωστός για την συνεισφορά του στην μακροοικονομία, οικονομική ιστορία και στατιστική. Στους ευρύτερους κύκλους ήταν γνωστός ως μεγάλος υπέρμαχος της οικονομικής και κοινωνικής ελευθερίας. Ο Φρίντμαν και ο Τζων Κέυνς ήταν δύο από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα.



Γεννήθηκε στην Νέα Υόρκη από εργατική οικογένεια Ουγγροεβραίων μεταναστών από το Μπερεγκέσας (Μπερεχόβε σήμερα, στην Ουκρανία). Ο Φρίντμαν μεγάλωσε στο Ρόουεη, Νιού Τζέρσεϊ και σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Ράτζερς, (Rutgers), (Μπάτσελορ, 1932) και στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου (Μάστερ, 1933), ενώ το διδακτορικό του έλαβε από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια το 1946.
Είχε μεγάλες επιρροές από τον Τζέηκομπ Βάινερ, τον Φρανκ Νάιτ και τον Χένρυ Σίμονς. Δεν μπόρεσε να βρει ακαδημαϊκή απασχόληση, οπότε το να εργαστεί για το Νιου Ντηλ ήταν μια επιλογή. Συμφώνησε με πολλά πρώιμα μέτρα του Νιου Ντηλ ως απαραίτητες απαντήσεις σε μια μεγάλη κρίση, ειδικά με τις υπηρεσίες παροχής εργασίας όπως WPA, CCC, and PWA. Δεν συμφώνησε όμως με τα αγροτικά προγράμματα NRA και AAA, γιατί προσπαθούσαν να ελέγξουν τις τιμές.
Τα τέλη του '30 και πάλι στο '41-'43 εργάστηκε για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση ως σύμβουλος ανώτερων στελεχών του Υπουργείου Οικονομικών. Ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Οικονομικών το 1942 συνέστησε μια κεϊνσιανή πολιτική φορολογίας και πραγματικά βοήθησε στην κατασκευή του συστήματος φορολόγησης διά της παρακράτησης από τη μισθοδοσία. Στην αυτοβιογραφία του σχολιάζει ότι ήταν πλήρως κεϊνσιανός εκείνη την εποχή. Έως το 2006 όμως φαίνεται να άλλαξε γνώμη καθώς είπε: "Ξέρετε, είναι μυστήριο γιατί μερικοί νομίζουν ότι οι πολιτικές του Ρούζβελτ μάς έβγαλαν από την Κρίση. Το πρόβλημα ήταν ότι είχαμε αχρησιμοποίητες μηχανές και ανθρώπους. Πώς τους φέρνεις μαζί δημιουργώντας βιομηχανικά καρτέλ και διατηρώντας τις τιμές και τους μισθούς ψηλά;"
Έως τα τέλη του '40, ασχολήθηκε κυρίως με στατιστικά θέματα στην έρευνά του, όπως φαίνεται στη διδακτορική διατριβή του Income from Independent Professional Practice η οποία δημοσιεύτηκε με συνσυγγραφέα και σύμβουλο τον Σίμον Κούζνετς (1945).

Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Κολούμπια το 1946. Έγινε κατόπιν Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου από το 1946 έως το 1976, όπου και συνέβαλε στη δημιουργία μιας στενής κοινότητας διανοουμένων που παρήγαγε αρκετά βραβεία Νόμπελ, γνωστής και ως "Σχολή του Σικάγου" (Chicago School). Η Σχολή του Σικάγου, η οποία χαρακτηριζόταν από ακραίο οικονομικό φιλελευθερισμό, είχε μεγάλη επιρροή στα οικονομικά και στο Δίκαιο Κατά των Περιορισμών του Ανταγωνισμού. Η πρώτη χώρα στην οποία εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις της Σχολής του Σικάγου ήταν η Χιλή, με την ανατροπή της εκλεγμένης σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αλλιέντε και την επιβολή της στυγνής δικτατορίας του Α. Πινοσέτ το 1973. Η απήχησή δε αυτής της σχολής στη συντηρητική πολιτική παράταξη έφτασε στο απόγειό της επί προεδρίας Ρόναλντ Ρήγκαν και πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ[1]. Κύρια πιστεύω της ήταν η απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητα αυτορρύθμισης της αγοράς και η δυσπιστία σε κάθε μορφής κρατικό παρεμβατισμό. Από το 1977 ο Φρίντμαν σχετιζόταν με το Ινστιτούτο Χούβερ (Hoover Institution) στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.
Το όνομα του Φρίντμαν και των υπολοίπων της σχολής του Σικάγου συνδέονται με τις αλλαγές της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσαν τα καθεστώτα στην Χιλή, την Αργεντινή και άλλες Λατινοαμερικάνικες χώρες. Η επιρροή αυτή έμεινε στην οικονομική ιστορία ώς "Τα παιδία από το Σικάγο". Στον Φρίντμαν επίσης αποδίδεται η θεωρία του δόγματος του σόκ ή θεραπείας σοκ που βασίζεται στην ιδέα ότι μια οικονομική κρίση ή ένα γεγονός καταστροφής ή πολέμου είναι η ευκαιρία για μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος. Η επιτυχία της πολιτικής αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι ο φόβος και οι ενοχές για τα αποτελέσματα της κρίσης ή της καταστροφής κάνει τους πολίτες ανεκτικούς και απαθείς σε επαναλαμβανόμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι κάτι άλλο χειρότερο έρχεται. Αρκετοί πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο συνέβει και στη Μεγάλη Βρετανία επι πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ με αφορμή τον πόλεμο στα Φώκλαντ ενώ και στη χώρα μας η πρόσφατη οικονομική κρίση αντιμετωπίζεται με το δόγμα του σόκ.
Ο γιος του Φρίντμαν είναι ο επίσης οικονομολόγος Ντέηβιντ Φρίντμαν.
Ο Μίλτον Φρίντμαν πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 94 ετών, στις 16 Νοεμβρίου 2006, στο Σαν Φρανσίσκο.

Συνέντευξη του Milton Friedman 

E: Δρ.Friedman, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη μεγάλη ευκαιρία που μας δίνετε να παρουσιάσουμε τις απόψεις σας διαμέσου της ιστοσελίδας μας. Θα ήθελα να αρχίσω ερωτώντας σας πώς βλέπετε σήμερα την κατάσταση της ατομικής ελευθερίας παγκοσμίως σε σχέση με το πώς φαινόταν στην αρχή της καριέρας σας.

Α: Η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Όταν άρχιζα την καριέρα μου, την δεκαετία του ’30, αλλά και ακριβώς μετά τον πόλεμο, η διανόηση παγκοσμίως κυριαρχούνταν από τον κολεκτιβισμό. Ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό κομμουνιστικά καθεστώτα, κολεκτιβιστικά και δικτατορικά. Ακόμη και στην αποκαλούμενη Δύση υπήρχε ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ του κολεκτιβισμού. Περάσαμε τον Β΄ ΠΠ με ένα μεγάλο βαθμό κρατικής παρεμβατικότητας, που έδωσε στον κρατικό σχεδιασμό μια καλή φήμη, παρότι τα αποτελέσματά του ήταν δύσκολο να γίνουν ορατά.

Σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Ο σοσιαλισμός έχει πέσει σε ανυποληψία.

Ο αρχικός εγκυκλοπαιδικός ορισμός του σοσιαλισμού ήταν «κρατική ιδιοκτησία και λειτουργία των μέσων παραγωγής». Κανείς δεν πιστεύει πια ότι αυτός είναι ένας ενδεδειγμένος τρόπος διακυβέρνησης. Υπάρχουν μόνο λίγα μικρά μέρη στον κόσμο όπου το κράτος λειτουργεί ακόμα έτσι. Σήμερα είναι απλά δεδομένο ότι η ελεύθερη ιδιωτική πρωτοβουλία και οι ελεύθερες ιδιωτικές αγορές είναι ο τρόπος τόσο για να επιτευχθεί η ευημερία και ο πλούτος, όσο και για να ευοδωθεί η ατομική και προσωπική ελευθερία. Μεγάλο μέρος αυτής τη αλλαγής στάσης οφείλεται στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτά τα γεγονότα έδειξαν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός δεν είναι τρόπος για να λειτουργήσει μια ευημερούσα και ελεύθερη κοινωνία.

E: Ποια ήταν, κατά την γνώμη σας, η συνεισφορά των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων σε αυτήν την αλλαγή;

οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας

Α: Η συνεισφορά δεν ήταν των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, αλλά της απουσίας των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν την Κίνα στην εξαθλιωμένη φτώχεια και στην θεμελιώδη αλλαγή της οικονομικής πολιτικής της, όπως επίσης πιο πρόσφατα και στην Ινδία. Αυτό που είναι επίσης αλήθεια είναι ότι οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας.

E: Γιατί είναι η ατομική ελευθερία τόσο σημαντικός παράγοντας για την ευημερία και την δημοκρατία;

A: Διότι σε θεμελιώδη ανάλυση κανένας δεν ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο ξοδεύει τα δικά του. Γι’ αυτό ένας κόσμος όπου η οικονομία οργανώνεται έτσι ώστε κάποιοι άνθρωποι να ξοδεύουν τα χρήματα άλλων ανθρώπων είναι απίθανο να έχει τον οποιοδήποτε βαθμό ευημερίας ή πολύ ελευθερία.

Ε: Βλέπετε σήμερα τις φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές να προωθούνται ή να υποχωρούν;

A: Οι φιλελεύθερες ιδέες σήμερα προωθούνται ξεκάθαρα. Αν δεις τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν γίνει παγκόσμια προσπάθειες για να προωθηθούν οι φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές. Το Ίδρυμα Atlas πχ, μια παγκόσμια οργάνωση δεξαμενών σκέψεων ελεύθερης αγοράς με περισσότερα από 150 δεξαμενές σκέψης συνδεδεμένα σ’αυτό. To Ινστιτούτο Fraser έχει οργανώσει μια παγκόσμια συνεργασία δεξαμενών σκέψης προκειμένου να παρουσιάζει ετησίως μια κατάταξη των κρατών με βάση το εύρος της ελευθερίας των αγορών τους. Από όλες τις πλευρές υπάρχει μια πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα κατευθυνόμενη στην προώθηση της ανθρώπινης ελευθερίας. Η εμφάνιση του αποτελέσματος αυτών των δράσεων εμποδίζεται από ειδικά συμφέροντα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις ελέγχουν το πολιτικό σύστημα διαφόρων χωρών, αλλά αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.

Ε: Μετά την αντιπαράθεση με ολοκληρωτικά συστήματα και με σοσιαλιστικά/συντηρητικά συστήματα κράτους πρόνοιας, ποιους αναγνωρίζετε ως τους σύγχρονους πνευματικούς και πολιτικούς εχθρούς της ατομικής, οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας; Απέναντι σε ποιες νέες απειλές βρισκόμαστε;

Α: Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε νέες απειλές, βρισκόμαστε μπροστά σε παλιές απειλές, τις ίδιες απειλές όπως και παλιά. Όλες εκπορεύονται από την υπερβολική δράση του κράτους. Όλες εκπορεύονται, από κάποια άτομα εντός της κοινότητας τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την συγκεντρωμένη εξουσία του κράτους προκειμένου να ωφεληθούν οι ίδιοι και να παράσχουν στους εαυτούς τους ειδικά προνόμια και μονοπώλια. Η κρατική παρεμβατικότητα είναι η θεμελιακή απειλή στην ανθρώπινη ελευθερία.

Ε: Πιστεύετε ότι το περιβαλλοντικό κίνημα προσπαθεί να μας οδηγήσει σε ένα νέο «πράσινο δρόμο προς την δουλεία»;

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα

Α: Όχι, δεν το πιστεύω. Το περιβαλλοντικό κίνημα έχει πολλές τάσεις. Υπάρχουν ομάδες εντός του που πιστεύουν ότι οι στόχοι της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να επιτυγχάνονται μέσω της ρύθμισης και της εξουσίας, μέσω κεντρικής καθοδήγησης. Αυτό θα οδηγούσε στο αποτέλεσμα που φοβάσαι. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης μεγάλες ομάδες εντός του περιβαλλοντικού κινήματος που πιστεύουν ότι οι αγορές είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθούν αυτοί οι αντικειμενικοί στόχοι. Πολλά από τα μέτρα που προτείνουν θα επεκτείνανε, αντί να μειώσουν, την ανθρώπινη ελευθερία.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα.

Ε: Στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα ειδικά, υπάρχει μεγάλη συζήτηση για μια πιθανή «σύντηξη» μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Πιστεύετε ότι υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των αντίθετων θεμελιωδών αρχών και αξιών αυτών των ιδεολογιών;

Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία

Α. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει καθαρή σύντηξη. Το φιλελεύθερο ιδανικό στηρίζεται στην ατομική ελευθερία και την ατομική ευθύνη. Το ιδανικό της σοσιαλδημοκρατίας στηρίζεται στην συλλογική ευθύνη. Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μια φιλελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να ανεχθεί, και μάλιστα να έχει ανάγκη από μπαλώματα σοσιαλδημοκρατίας.

Ε: Πέρυσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέτυχε να στήσει ένα κοινό Σύνταγμα. Πώς βλέπετε το οικονομικό και πολιτικό μέλλον της Ε.Ε.; Έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες που είχατε γι’ αυτήν όταν πρωτοδημιουργήθηκε;

Α: Όταν ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Συνθήκη της Ρώμης, ο στόχος ήταν να προωθήσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των μελών της. Αυτός ο στόχος επιτεύχθηκε αρκετά καλά. Υπήρξε μια μεγάλη αύξηση στον όγκο των εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ των εθνών που συνιστούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η αύξηση έχει συμβάλλει στην ευεξία και την ευημερία της Ευρώπης χωρίς να επιβάλλει περιορισμούς στην ανθρώπινη ελευθερία. Αντίθετα, την έχει διευρύνει.

Από τότε όμως έχουν γίνει δύο μεγάλες προσθήκες. Η πρώτη είναι η γραφειοκρατική διακυβέρνηση στις Βρυξέλλες, αποτελούμενη από μη-εκλεγμένα, οριζόμενα άτομα που έχουν τον έλεγχο διαφόρων τομέων της οικονομίας. Οι οδηγίες που προέρχονται από τις Βρυξέλλες έχουν, κατά την γνώμη μου, μάλλον προκαλέσει περισσότερο κακό παρά καλό.

Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα

Η άλλη μεγάλη προσθήκη ήταν η Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Πιστεύω ότι η υιοθέτηση του ευρώ ήταν λάθος. Είναι κάτι μοναδικό στην νομισματική ιστορία. Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου διαφορετικές χώρες χρησιμοποίησαν την ίδια χρηματική μονάδα – τον χρυσό κανόνα, το ασήμι κτλ- αλλά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα ανεξάρτητα κράτη διατηρούσαν το δικαίωμα να αποχωρήσουν ή να παραμείνουν στο πρότυπο αυτό, και το πρότυπο αυτό δεν ήταν κάτι κατασκευασμένο από τους ανθρώπους αλλά ένα εμπορευματικό αγαθό που υπήρχε στη φύση. Κατά τη γνώμη μου, το ευρώ θα αποτελέσει περισσότερο αιτία διαφωνιών μεταξύ των μελών της κοινότητας παρά αιτία συμφωνίας, και αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσει.

Όσο για την αποτυχία της υιοθέτησης του Συντάγματος που προτάθηκε, κατά την γνώμη μου αυτό είναι καλό πράγμα. Το Ευρωσύνταγμα θα είχε καθιερώσει ένα πολύ συγκεντρωτικό, αντιδημοκρατικό πολιτικό σώμα, το οποίο θα είχε υπολογίσιμη εξουσία επί των κατοίκων της Ευρωπαϊκής ένωσης, αυθαίρετη εξουσία η οποία δεν θα υπόκειτο σε αποτελεσματικό έλεγχο και εξισορρόπηση.

Aς ξεκινήσουμε διαβάζοντας ενα σύντομο βιογραφικό του Μ.Φριντμαν.
Ο Μίλτον Φρίντμαν (31 Ιουλίου 1912 - 16 Νοεμβρίου 2006), ήταν ένας επιφανής Αμερικανός οικονομολόγος, νομπελίστας, ουγγαροεβραϊκής καταγωγής, ηγετικό στέλεχος της Σχολής του Σικάγου και των μονεταριστών, υπέρμαχος του φιλελευθερισμού.


Στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήταν γνωστός για την συνεισφορά του στην μακροοικονομία, οικονομική ιστορία και στατιστική. Στους ευρύτερους κύκλους ήταν γνωστός ως μεγάλος υπέρμαχος της οικονομικής και κοινωνικής ελευθερίας. Ο Φρίντμαν και ο Τζων Κέυνς ήταν δύο από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα.



Γεννήθηκε στην Νέα Υόρκη από εργατική οικογένεια Ουγγροεβραίων μεταναστών από το Μπερεγκέσας (Μπερεχόβε σήμερα, στην Ουκρανία). Ο Φρίντμαν μεγάλωσε στο Ρόουεη, Νιού Τζέρσεϊ και σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Ράτζερς, (Rutgers), (Μπάτσελορ, 1932) και στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου (Μάστερ, 1933), ενώ το διδακτορικό του έλαβε από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια το 1946.
Είχε μεγάλες επιρροές από τον Τζέηκομπ Βάινερ, τον Φρανκ Νάιτ και τον Χένρυ Σίμονς. Δεν μπόρεσε να βρει ακαδημαϊκή απασχόληση, οπότε το να εργαστεί για το Νιου Ντηλ ήταν μια επιλογή. Συμφώνησε με πολλά πρώιμα μέτρα του Νιου Ντηλ ως απαραίτητες απαντήσεις σε μια μεγάλη κρίση, ειδικά με τις υπηρεσίες παροχής εργασίας όπως WPA, CCC, and PWA. Δεν συμφώνησε όμως με τα αγροτικά προγράμματα NRA και AAA, γιατί προσπαθούσαν να ελέγξουν τις τιμές.
Τα τέλη του '30 και πάλι στο '41-'43 εργάστηκε για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση ως σύμβουλος ανώτερων στελεχών του Υπουργείου Οικονομικών. Ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Οικονομικών το 1942 συνέστησε μια κεϊνσιανή πολιτική φορολογίας και πραγματικά βοήθησε στην κατασκευή του συστήματος φορολόγησης διά της παρακράτησης από τη μισθοδοσία. Στην αυτοβιογραφία του σχολιάζει ότι ήταν πλήρως κεϊνσιανός εκείνη την εποχή. Έως το 2006 όμως φαίνεται να άλλαξε γνώμη καθώς είπε: "Ξέρετε, είναι μυστήριο γιατί μερικοί νομίζουν ότι οι πολιτικές του Ρούζβελτ μάς έβγαλαν από την Κρίση. Το πρόβλημα ήταν ότι είχαμε αχρησιμοποίητες μηχανές και ανθρώπους. Πώς τους φέρνεις μαζί δημιουργώντας βιομηχανικά καρτέλ και διατηρώντας τις τιμές και τους μισθούς ψηλά;"
Έως τα τέλη του '40, ασχολήθηκε κυρίως με στατιστικά θέματα στην έρευνά του, όπως φαίνεται στη διδακτορική διατριβή του Income from Independent Professional Practice η οποία δημοσιεύτηκε με συνσυγγραφέα και σύμβουλο τον Σίμον Κούζνετς (1945).

Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Κολούμπια το 1946. Έγινε κατόπιν Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου από το 1946 έως το 1976, όπου και συνέβαλε στη δημιουργία μιας στενής κοινότητας διανοουμένων που παρήγαγε αρκετά βραβεία Νόμπελ, γνωστής και ως "Σχολή του Σικάγου" (Chicago School). Η Σχολή του Σικάγου, η οποία χαρακτηριζόταν από ακραίο οικονομικό φιλελευθερισμό, είχε μεγάλη επιρροή στα οικονομικά και στο Δίκαιο Κατά των Περιορισμών του Ανταγωνισμού. Η πρώτη χώρα στην οποία εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις της Σχολής του Σικάγου ήταν η Χιλή, με την ανατροπή της εκλεγμένης σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αλλιέντε και την επιβολή της στυγνής δικτατορίας του Α. Πινοσέτ το 1973. Η απήχησή δε αυτής της σχολής στη συντηρητική πολιτική παράταξη έφτασε στο απόγειό της επί προεδρίας Ρόναλντ Ρήγκαν και πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ[1]. Κύρια πιστεύω της ήταν η απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητα αυτορρύθμισης της αγοράς και η δυσπιστία σε κάθε μορφής κρατικό παρεμβατισμό. Από το 1977 ο Φρίντμαν σχετιζόταν με το Ινστιτούτο Χούβερ (Hoover Institution) στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.
Το όνομα του Φρίντμαν και των υπολοίπων της σχολής του Σικάγου συνδέονται με τις αλλαγές της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσαν τα καθεστώτα στην Χιλή, την Αργεντινή και άλλες Λατινοαμερικάνικες χώρες. Η επιρροή αυτή έμεινε στην οικονομική ιστορία ώς "Τα παιδία από το Σικάγο". Στον Φρίντμαν επίσης αποδίδεται η θεωρία του δόγματος του σόκ ή θεραπείας σοκ που βασίζεται στην ιδέα ότι μια οικονομική κρίση ή ένα γεγονός καταστροφής ή πολέμου είναι η ευκαιρία για μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος. Η επιτυχία της πολιτικής αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι ο φόβος και οι ενοχές για τα αποτελέσματα της κρίσης ή της καταστροφής κάνει τους πολίτες ανεκτικούς και απαθείς σε επαναλαμβανόμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι κάτι άλλο χειρότερο έρχεται. Αρκετοί πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο συνέβει και στη Μεγάλη Βρετανία επι πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ με αφορμή τον πόλεμο στα Φώκλαντ ενώ και στη χώρα μας η πρόσφατη οικονομική κρίση αντιμετωπίζεται με το δόγμα του σόκ.
Ο γιος του Φρίντμαν είναι ο επίσης οικονομολόγος Ντέηβιντ Φρίντμαν.
Ο Μίλτον Φρίντμαν πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 94 ετών, στις 16 Νοεμβρίου 2006, στο Σαν Φρανσίσκο.

Συνέντευξη του Milton Friedman 

E: Δρ.Friedman, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη μεγάλη ευκαιρία που μας δίνετε να παρουσιάσουμε τις απόψεις σας διαμέσου της ιστοσελίδας μας. Θα ήθελα να αρχίσω ερωτώντας σας πώς βλέπετε σήμερα την κατάσταση της ατομικής ελευθερίας παγκοσμίως σε σχέση με το πώς φαινόταν στην αρχή της καριέρας σας.

Α: Η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Όταν άρχιζα την καριέρα μου, την δεκαετία του ’30, αλλά και ακριβώς μετά τον πόλεμο, η διανόηση παγκοσμίως κυριαρχούνταν από τον κολεκτιβισμό. Ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό κομμουνιστικά καθεστώτα, κολεκτιβιστικά και δικτατορικά. Ακόμη και στην αποκαλούμενη Δύση υπήρχε ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ του κολεκτιβισμού. Περάσαμε τον Β΄ ΠΠ με ένα μεγάλο βαθμό κρατικής παρεμβατικότητας, που έδωσε στον κρατικό σχεδιασμό μια καλή φήμη, παρότι τα αποτελέσματά του ήταν δύσκολο να γίνουν ορατά.

Σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Ο σοσιαλισμός έχει πέσει σε ανυποληψία.

Ο αρχικός εγκυκλοπαιδικός ορισμός του σοσιαλισμού ήταν «κρατική ιδιοκτησία και λειτουργία των μέσων παραγωγής». Κανείς δεν πιστεύει πια ότι αυτός είναι ένας ενδεδειγμένος τρόπος διακυβέρνησης. Υπάρχουν μόνο λίγα μικρά μέρη στον κόσμο όπου το κράτος λειτουργεί ακόμα έτσι. Σήμερα είναι απλά δεδομένο ότι η ελεύθερη ιδιωτική πρωτοβουλία και οι ελεύθερες ιδιωτικές αγορές είναι ο τρόπος τόσο για να επιτευχθεί η ευημερία και ο πλούτος, όσο και για να ευοδωθεί η ατομική και προσωπική ελευθερία. Μεγάλο μέρος αυτής τη αλλαγής στάσης οφείλεται στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτά τα γεγονότα έδειξαν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός δεν είναι τρόπος για να λειτουργήσει μια ευημερούσα και ελεύθερη κοινωνία.

E: Ποια ήταν, κατά την γνώμη σας, η συνεισφορά των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων σε αυτήν την αλλαγή;

οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας

Α: Η συνεισφορά δεν ήταν των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, αλλά της απουσίας των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν την Κίνα στην εξαθλιωμένη φτώχεια και στην θεμελιώδη αλλαγή της οικονομικής πολιτικής της, όπως επίσης πιο πρόσφατα και στην Ινδία. Αυτό που είναι επίσης αλήθεια είναι ότι οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας.

E: Γιατί είναι η ατομική ελευθερία τόσο σημαντικός παράγοντας για την ευημερία και την δημοκρατία;

A: Διότι σε θεμελιώδη ανάλυση κανένας δεν ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο ξοδεύει τα δικά του. Γι’ αυτό ένας κόσμος όπου η οικονομία οργανώνεται έτσι ώστε κάποιοι άνθρωποι να ξοδεύουν τα χρήματα άλλων ανθρώπων είναι απίθανο να έχει τον οποιοδήποτε βαθμό ευημερίας ή πολύ ελευθερία.

Ε: Βλέπετε σήμερα τις φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές να προωθούνται ή να υποχωρούν;

A: Οι φιλελεύθερες ιδέες σήμερα προωθούνται ξεκάθαρα. Αν δεις τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν γίνει παγκόσμια προσπάθειες για να προωθηθούν οι φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές. Το Ίδρυμα Atlas πχ, μια παγκόσμια οργάνωση δεξαμενών σκέψεων ελεύθερης αγοράς με περισσότερα από 150 δεξαμενές σκέψης συνδεδεμένα σ’αυτό. To Ινστιτούτο Fraser έχει οργανώσει μια παγκόσμια συνεργασία δεξαμενών σκέψης προκειμένου να παρουσιάζει ετησίως μια κατάταξη των κρατών με βάση το εύρος της ελευθερίας των αγορών τους. Από όλες τις πλευρές υπάρχει μια πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα κατευθυνόμενη στην προώθηση της ανθρώπινης ελευθερίας. Η εμφάνιση του αποτελέσματος αυτών των δράσεων εμποδίζεται από ειδικά συμφέροντα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις ελέγχουν το πολιτικό σύστημα διαφόρων χωρών, αλλά αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.

Ε: Μετά την αντιπαράθεση με ολοκληρωτικά συστήματα και με σοσιαλιστικά/συντηρητικά συστήματα κράτους πρόνοιας, ποιους αναγνωρίζετε ως τους σύγχρονους πνευματικούς και πολιτικούς εχθρούς της ατομικής, οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας; Απέναντι σε ποιες νέες απειλές βρισκόμαστε;

Α: Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε νέες απειλές, βρισκόμαστε μπροστά σε παλιές απειλές, τις ίδιες απειλές όπως και παλιά. Όλες εκπορεύονται από την υπερβολική δράση του κράτους. Όλες εκπορεύονται, από κάποια άτομα εντός της κοινότητας τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την συγκεντρωμένη εξουσία του κράτους προκειμένου να ωφεληθούν οι ίδιοι και να παράσχουν στους εαυτούς τους ειδικά προνόμια και μονοπώλια. Η κρατική παρεμβατικότητα είναι η θεμελιακή απειλή στην ανθρώπινη ελευθερία.

Ε: Πιστεύετε ότι το περιβαλλοντικό κίνημα προσπαθεί να μας οδηγήσει σε ένα νέο «πράσινο δρόμο προς την δουλεία»;

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα

Α: Όχι, δεν το πιστεύω. Το περιβαλλοντικό κίνημα έχει πολλές τάσεις. Υπάρχουν ομάδες εντός του που πιστεύουν ότι οι στόχοι της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να επιτυγχάνονται μέσω της ρύθμισης και της εξουσίας, μέσω κεντρικής καθοδήγησης. Αυτό θα οδηγούσε στο αποτέλεσμα που φοβάσαι. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης μεγάλες ομάδες εντός του περιβαλλοντικού κινήματος που πιστεύουν ότι οι αγορές είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθούν αυτοί οι αντικειμενικοί στόχοι. Πολλά από τα μέτρα που προτείνουν θα επεκτείνανε, αντί να μειώσουν, την ανθρώπινη ελευθερία.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα.

Ε: Στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα ειδικά, υπάρχει μεγάλη συζήτηση για μια πιθανή «σύντηξη» μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Πιστεύετε ότι υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των αντίθετων θεμελιωδών αρχών και αξιών αυτών των ιδεολογιών;

Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία

Α. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει καθαρή σύντηξη. Το φιλελεύθερο ιδανικό στηρίζεται στην ατομική ελευθερία και την ατομική ευθύνη. Το ιδανικό της σοσιαλδημοκρατίας στηρίζεται στην συλλογική ευθύνη. Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μια φιλελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να ανεχθεί, και μάλιστα να έχει ανάγκη από μπαλώματα σοσιαλδημοκρατίας.

Ε: Πέρυσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέτυχε να στήσει ένα κοινό Σύνταγμα. Πώς βλέπετε το οικονομικό και πολιτικό μέλλον της Ε.Ε.; Έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες που είχατε γι’ αυτήν όταν πρωτοδημιουργήθηκε;

Α: Όταν ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Συνθήκη της Ρώμης, ο στόχος ήταν να προωθήσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των μελών της. Αυτός ο στόχος επιτεύχθηκε αρκετά καλά. Υπήρξε μια μεγάλη αύξηση στον όγκο των εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ των εθνών που συνιστούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η αύξηση έχει συμβάλλει στην ευεξία και την ευημερία της Ευρώπης χωρίς να επιβάλλει περιορισμούς στην ανθρώπινη ελευθερία. Αντίθετα, την έχει διευρύνει.

Από τότε όμως έχουν γίνει δύο μεγάλες προσθήκες. Η πρώτη είναι η γραφειοκρατική διακυβέρνηση στις Βρυξέλλες, αποτελούμενη από μη-εκλεγμένα, οριζόμενα άτομα που έχουν τον έλεγχο διαφόρων τομέων της οικονομίας. Οι οδηγίες που προέρχονται από τις Βρυξέλλες έχουν, κατά την γνώμη μου, μάλλον προκαλέσει περισσότερο κακό παρά καλό.

Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα

Η άλλη μεγάλη προσθήκη ήταν η Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Πιστεύω ότι η υιοθέτηση του ευρώ ήταν λάθος. Είναι κάτι μοναδικό στην νομισματική ιστορία. Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου διαφορετικές χώρες χρησιμοποίησαν την ίδια χρηματική μονάδα – τον χρυσό κανόνα, το ασήμι κτλ- αλλά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα ανεξάρτητα κράτη διατηρούσαν το δικαίωμα να αποχωρήσουν ή να παραμείνουν στο πρότυπο αυτό, και το πρότυπο αυτό δεν ήταν κάτι κατασκευασμένο από τους ανθρώπους αλλά ένα εμπορευματικό αγαθό που υπήρχε στη φύση. Κατά τη γνώμη μου, το ευρώ θα αποτελέσει περισσότερο αιτία διαφωνιών μεταξύ των μελών της κοινότητας παρά αιτία συμφωνίας, και αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσει.

Όσο για την αποτυχία της υιοθέτησης του Συντάγματος που προτάθηκε, κατά την γνώμη μου αυτό είναι καλό πράγμα. Το Ευρωσύνταγμα θα είχε καθιερώσει ένα πολύ συγκεντρωτικό, αντιδημοκρατικό πολιτικό σώμα, το οποίο θα είχε υπολογίσιμη εξουσία επί των κατοίκων της Ευρωπαϊκής ένωσης, αυθαίρετη εξουσία η οποία δεν θα υπόκειτο σε αποτελεσματικό έλεγχο και εξισορρόπηση.